Wydawane ówcześnie w Galicji a potem za czasów II RP czasopisma dostarczają nam sporej wiedzy o ziemi zamieszkania naszych przodków i o jej mieszkańcach. W obwodzie lwowskim a potem w województwie lwowskim takim pismem była głównie Gazeta Lwowska potem w II poł. XIX wieku dołączył Kurier Lwowski.
Wiedzy urzędowej za czasów II RP dostarczał także Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego (potem Lwowski Dziennik Urzędowy).
Nieznanym i niedocenianym jest niewątpliwie Haliczanin ukazujący się przez 81 lat (1853-1934). Kalendarz ten przeznaczony był przede wszystkim dla mieszkańców Małopolski i Wschodnich Kresów. Był stopniowo poszerzany o nowe treści, zwłaszcza te urzędowe. Zamieszczano w nim najważniejsze daty z dziejów Polski, tabelę wag i miar, przepisy podatkowe, spis urzędów pocztowych i telegraficznych, dane ze spisu ludności, taryfę adwokacką i notarialną, wykaz jarmarków, władze państwowe, wykaz adwokatów, lekarzy, notariuszy, spis aptek, wykaz ulic i placów Lwowa, a nawet rozkład miejsc w Teatrze Miejskim we Lwowie. Znajdywały się w nim także porady domowe, historia czy po prostu rozrywka.
Nie wiadomo dokładnie z jakich powodów, ale Haliczanin przestał się ukazywać od 1934 roku. Być może miało to związek z przeniesieniem się prowadzącego wówczas firmę wydającą ten kalendarz, Józefa Neumanna ze Lwowa do Warszawy.
Dostępne są jedynie kalendarze z lat 1853, 1857, 1858, 1861, 1862, 1863-1864, 1867, 1869, 1871-1872, 1875-1877, 1879-1880, 1886, 1888, 1890, 1892, 1904, 1912, 1915, 1918-1919, 1923, 1925, 1930 i 1933 r. i to z nich pochodzi poniższy zasób wiedzy o powiecie.
W prawie każdym kalendarzu Haliczanin zawarte są jakieś ciekawostki. Oczywiście też te związane z Gródkiem. Pierwsza wzmianka o tym mieście to zapis uprzywilejowanych jarmarków i dnia tygodnia, w którym odbywał się targ.
Jak napisano w kalendarzu z 1853 r., w Gródku jarmark odbywał się raz do roku w poniedziałek po Bożym Ciele i 14 września a sam targ miał miejsce we czwartki.
Kalendarz stopniowo się rozbudowywał, ale nowe treści o Gródku pojawiają się dopiero od 1867 r., gdy dodano do Haliczanina część urzędową.
Jak napisano w 1867 r., Gródek, położony nad Wereszycą, znajdował się przy trakcie wiedeńskim i przy kolei krakowskiej i posiadał dworzec. W 1867 r. obszar miasta z trzema przedmieściami wynosił 6160 morgów, na którym znajdowało się 1356 domów, mieszkało 1747 rodzin. Gródek liczył wtedy 7282 mieszkańców, z których 2755 było katolikami obrządku rzymskiego a 2529 greckiego, ponadto żyło w nim 11 luteranów, 2 kalwinistów i 1983 żydów oraz 321 obcych. W Gródku znajdował się urząd gminny i powiatowy, archiwum miejskie, poczta, kościół rzymskokatolicki z dwoma kaplicami na starym i nowym cmentarzu, cerkiew grekokatolicka z dwoma filiami na przedmieściach, szkoła główna, szkoła panieńska i zakład dla ubogich.
Produkcja lnu w powiecie gródeckim była uznana za najlepszą w kraju [w Galicji]. W okolicy Gródka znajdowały się wapiarnie i kamieniołomy, które dostarczały materiały dla Lwowa, w szczególności wapna. Jarmarki i targi dostarczały znaczne ilości bydła rogatego, nierogacizny oraz koni do dalszego handlu. Istniał handel rybami, które zaopatrywały miasto a także były wywożone koleją.
W Czerlanach istniała już papiernia pod zarządem towarzystwa akcyjnego (dawniej Kotkowskich), wytwarzająca gruby papier do pisania z liści trzciny stawowej.
W 1867 r. powiat gródecki liczył 14,43 mil kwadratowych przestrzeni, 45048 ludności, 71 gmin (w tym jedno miasto [Gródek], 1 miasteczko [Janów] i 69 wsi. Powiat gródecki powiększył się o powiat janowski, 5 gmin z powiatu Sądowa Wisznia, 3 wsie z powiatu jaworowskiego i wieś Uherce Niezabitowskie z powiatu rudeckiego.
Z kalendarza z 1872 r. można się dowiedzieć, że w Gródku zatrzymywał się pociąg Kraków-Lwów w obie strony. Rozpisano tam też stacje, na których się zatrzymywał. Wsiadając w Gródku, można było dojechać aż do Krakowa.
W Gródku zatrzymywała się również cesarsko-królewska uprzywilejowana galicyjska kolej Karola Ludwika raków-Przemyśl-Lwów-Złoczów-Tarnopol-Podwołoczyska-Brody w obie strony. Dzięki takiemu położeniu sieci kolejowych, Gródek miał dobre połączenie ze wszystkimi ważnymi miejscowościami w Galicji.
Jak napisano w Haliczaninie z 1876 r. w Gródku już istniała stacja telegraficzna.
Z kalendarza z 1879 r. można się dowiedzieć, że w Gródku istniał zakład finansowy – Towarzystwo Kasy Zaliczkowej pod dyrekcją Franciszka Geringa, Bazylego Dmuchowskiego i Władysława Świszczowskiego.
W kalendarzu z 1904 r. można się dowiedzieć, że jarmark w Gródku oprócz 19 marca, poniedziałku po Bożym Ciele i 14 września odbywał się również 19 grudnia. Targ w dalszym ciągu miał miejsce w czwartki.
Jest też zapis, że w mieście znajdował się 89 pułk piechoty.
W Haliczaninie z 1904 r. jest też opisane szerzej uzdrowisko w Lubieniu, gdzie jak napisano, jest „jedno z najcudowniejszych źródeł siarczanych o własnościach leczniczych”. Jak można przeczytać, te najsilniejsze źródła siarczane w Europie w 1904 r. przyciągnęły chorych z dolnej Austrii, z Czech a nawet z zaboru pruskiego, którym „powiedziano, że dla nich ratunku nie ma i że całe życie kalekami zostaną”, a po pobycie wyjeżdżali zdrowi. Uzdrowisko pewnie zapłaciło za ten opis, ale jak można domniemywać, niewiele od prawdy on odbiegał!
Lubień posiadał ówcześnie zakład hydropatyczny. Leczono w uzdrowisku reumatyzm stawowy i mięśniowy, dnę moczanową, gościec, obrzęki po złamaniach, choroby nerwowe, porażenia, korzonki, choroby skórne i choroby kobiece. Dzięki temu że otwarto linię kolejową Lwów-Lubień-Sambor i postawiono dworzec, uzdrowisko stało się dostępne szerszemu gronu osób z całej Galicji.
W kalendarzu z 1912 r. dodano, że w uzdrowisku lubieńskim działało centralne ogrzewanie w łazienkach, w pokojach znajdywały się piece. Pokoje i park były elektrycznie oświetlone. Na miejscu pracowało dwóch lekarzy: zakładowy dr Ignacy Mazanek i wolnopraktykujący dr Roman Klęsk. W samej wsi znajdywała się stacja kolejowa, urząd pocztowy i telegraficzny, telefon oraz apteka. Wynika z tego, że jak na ówczesne warunki dzięki uzdrowisku Lubień Wielki mocno się rozwinął.
Z kalendarza z 1915 r. można dowiedzieć się więcej o cesarsko-królewskiej uprzywilejowanej czerlańskiej fabryce papieru. Prowadzili ją bracia Kolischer. Była to fabryka papieru do pisania, drukowego, okładkowego, listowego, kopert, zeszytów szkolnych oraz ksiąg kupieckich. Wytwarzała wszelkie gatunki papieru, zeszytów i notatek szkolnych, zeszytów rysunkowych, bloków rysunkowych, kopert, koronek papierowych.
Z kalendarza z 1917 r. można się dowiedzieć, że w powiecie Gródek Jagielloński istniały już sieci telefoniczne w Czerlanach, Gródku Jagiellońskim, Lubieniu Wielkim.
Połączenie telefoniczne posiadały ponadto Uherce Niezabitowskie.
W kalendarzu z 1917 r. napisano, że w powiecie gródeckim istniały urzędy pocztowe w Gródku, Lelechówce i Rodatyczach. Urzędy pocztowe i telegraficzne były w Czerlanach, Gródku Jagiellońskim i Lubieniu Wielkim.
Składnice pocztowe znajdowały się w Dobrzanach, Hartfeldzie, Kiernicy, na Przedmieściu Czerlańskim i Lwowskim w Gródku Jagiellońskim oraz Porzeczu.
W kalendarzu Haliczanin trzykrotnie podano liczbę ludności zamieszkałej w powiecie gródeckim. W 1912 roku napisano, że według spisu ludności z dnia 31.12.1910 r. wyniosła ona 12.926.
Jak podaje kalendarz z 1923 r. według spisu ludności Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30.09.1921 r. ludność powiatu gródeckiego wyniosła 72013 osób.
Jak podaje kalendarz z 1933 r. według drugiego spisu ludności Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 09.12.1931 r. ludność powiatu gródeckiego wyniosła 84272 osoby. W spisie tym nie ujęto liczby skoszarowanego wojska, więc liczba ta była większa.
W Kalendarzu Haliczanin prowadzono także spis ważnych zawodów jak adwokaci czy notariusze oraz władz ale tylko dla Lwowa. Dopiero od XX wieku opisywano także inne miejscowości Galicji jak np. Gródek.
WŁADZE
1. wymienieni w kalendarzu Haliczanin starostowie gródeccy:
W 1904 roku starostą był Seweryn Semler.
W 1912 roku starostą był Mikołaj Pokiński.
Starostą w 1917 i w 1918 roku był Stanisław Biedermann.![]()
W 1919 r. starostą był Tadeusz Chrząszczewski.
W 1923 r. starostą był Tadeusz Wrześniowski. Wymieniony jest również w 1925 r.
2. wymienieni w kalendarzu Haliczanin posłowie:
Posłem na sejm krajowy Galicji w 1904 r. z Gródka był Adolf Brunicki. Był nim również w 1912 r.![]()
W 1917 i 1918 roku posłem do Rady Państwa w Galicji z miejscowości Sambor-Gródek był Władysław Stesłowicz.
3. wymienieni w kalendarzu Haliczanin przewodniczący rady powiatowej i ich zastępcy:
W 1880 r., sekretarzem rady powiatowej był zamieszkały w Gródku Władysław Świerszczowski.
W 1904, 1912, a także w latach 1917-1919 roku marszałkiem rady powiatowej był Adolf Brunicki a jego zastępcą Edward Kopecki.![]()
W późniejszych kalendarzach przewodniczących i ich zastępców nie opisywano.
4. wymienieni w kalendarzu Haliczanin przewodniczący sądu obwodowego:
Przełożonym sądu obwodowego w 1904 r. był Adam Janisch.
Naczelnikiem sądu powiatowego w 1912, a także w latach 1917-1919 r., 1923 i 1925 roku był Zdzisław Szybalski.
W 1930 roku zbiorczo opisano urzędy, znajdujące się w Gródku Jagiellońskim. Komisarzem rządowym był Stanisław Le Bouton, starostą i kierownikiem Zarządu Powiatowego Mieczysław Zieliński, sekretarzem Edward Preidl, a inspektorem samorządu gminnego – Antoni Zieliński. Tymczasowym kierownikiem Urzędu Skarbowego Podatków i Opłat Skarbowych był Stanisław Szapajko.
W 1930 r. kierownikiem Urzędu Katastralnego w Gródku Jagiellońskim był Juliusz Stachy, kierownikiem Kasy Skarbowej Eugeniusz Kohman. Naczelnikiem Sądu Grodzkiego w Gródku Zdzisław Szybalski a w Janowie Edmund Winnicki.
W Gródku znajdowała się także Powiatowa Komenda Policji Państwowej, Powiatowa Komenda Uzupełnień, Urząd Pocztowo-Telegraficzny i Powiatowa Kasa Chorych.
W kalendarzu z 1933 r. już nie opisano władz żadnej miejscowości poza Lwowem. Opisano tylko zawody.
ZAWODY
1. wymienieni w kalendarzu Haliczanin adwokaci:
Adwokatami krajowymi w 1904 r. byli dr Longin Ozarkiewicz, Baruch Unter i Leopold Zausner.
W 1912 r. w Gródku już pracowało czterech adwokatów: Józef Howorka, Longin Ożarkiewicz, Baruch Unter i Leib Zausmer.
W 1915 roku, adwokatami byli: Józef Howorka, Leon Hankiewicz, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz, Baruch Unter i Leib Zausmer.
W 1917 r. adwokatami byli Leon Hankiewicz, Józef Howorka, Jakub Pomeranz i Leib Zausmer.
W 1918 roku adwokatami byli Leon Hankiewicz, Józef Howorka, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz i Leib Zausmer.
Adwokatami w 1919 r. byli Leon Hankiewicz, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz i Leib Zausmer.
W 1923 r. adwokatami byli Jerzy Bund, Artur Konberg, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz, Izrael Agid i Leib Zausmer.
Adwokatami w 1925 r. byli Izrael Agid, Konstanty Birecki, Jerzy Bund, Artur Konberg, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz, i Leib Zausmer.
W 1930 r. adwokatami byli Izrael Agid, Stefan Justyn Bilak, Konstanty Birecki, Jerzy Bund, Artur Konberg, Stefan Bolesław Łukowski, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz, i Leon (poprzednio Leib) Zausmer.
Adwokatami w Gródku w 1933 r. byli Izrael Agid, Stefan Justyn Bilak, Konstanty Birecki, Jerzy Bund, Dawid Buchshaum, Artur Konberg, Stefan Bolesław Łukowski, Longin Ożarkiewicz, Jakub Pomeranz, i Leib Zausmer.
2. wymienieni w kalendarzu Haliczanin notariusze:
Notariuszem w latach 1904, 1912, 1915, 1917, 1918, 1919, 1923, 1925 r. był Adolf Henze.
W 1930 r. obowiązki notariusza pełnił Leszek Kaliniewicz.
Notariuszem w 1933 r. był Orest Ziemba.![]()
3. wymienieni w kalendarzu Haliczanin mierniczowie:
Mierniczymi przysięgłymi w 1930 r. byli Jarosław Stefanowicz i Józef Fell.
Mierniczymi przysięgłymi w 1933 r. byli Józef Fell, Jan Mazur i Roman Pałamarczuk.
Oprócz adwokatów, notariuszy i mierniczych można się również z kalendarza Haliczanin dowiedzieć, że w 1925 roku lekarzem powiatowym w Gródku był Adolf Parecki.
Z kolei w 1930 roku w Gródku inżynierem był Jarosław Stefanowicz, ale jak napisano w kalendarzu z 1933 r. właśnie w tym 1933 roku pracował już we Lwowie.
Za:
– Ewa Wójcik – Kalendarze lwowskie w okresie dwudziestolecia międzywojennego
– „Haliczanin – Kalendarz powszechny na rok Pański” przeszukano dostępne z 1853, 1857, 1858, 1861, 1862, 1863-1864, 1867, 1869, 1871-1872, 1875-1877, 1879-1880, 1886, 1888, 1890, 1892, 1904, 1912, 1915, 1918-1919, 1923, 1925, 1930 i 1933 r.









